Telesforo Monzonen planteamenduak egungoekin alderatzeko liburua

Gazteek duela 40 urteko planteamenduen berri jakin eta gaurkoekin aldera ditzaten, zein Monzon ezagutu dezaten idatzi du Pako Sudupek 'Telesforo Monzon, aristokrada abertzalea. EAJtik HBra: bilakaera politiko-kulturala' izeneko liburua. Suduperen arabera, hiru etapa izan zituen Monzonek. Jaiotzez bergararra zen, langile herrikoa, baina zaldun familiakoa zenez, aberatsa. Baliagarria izan zitzaion, adibidez, soldadutza laburtua egiteko. Hiru etapa izan zituen Monzonek, Suduperen arabera. Lehen 25 bat urteetan, aita goiz hil zitzaiola medio, "amaren gonapean" egon omen zen. Ondoren, beste 25 bat urteko aro bati ekinez, gaztaroko giroarekin hautsi eta EAJko kide "garrantzizkoa" izan zen: GBBko buru eta EBBko kide, Espainiako Kongresuan diputatu eta lehen Eusko Jaurlaritzako kontseilari. Euskara ardatz modura zeukan, eta bere arbasoei kritikarik egin zien euskarari ez emateagatik garrantzia. Hizlari gisara ere nabarmendu zen Monzon, eta Kongresuan EAJko beste kideekin 1930eko hamarkada hasieran egindako lana ere nabarmendu du Sudupek. Hirugarren aroan, berriz, frankismoaren diktadura aurrera zihoanean, EAJren ildoarekiko kritikoago agertu zen Monzon; oso lotuta ikusten zuen Espainiako politikarekiko, eta 1956an dimisioa eman zuen karguetatik. 1958an ETA sortu zen, eta Monzonek gudaritzat zituen etakideak, Ipar Euskal Herrian iheslariak ezagutzen hasi zen eta 1960ko hamarkadako Aberri Egunen ondorioz "ilusionatu" egin zen. Suduperen hitzetan, zazpi lurraldez osatutako euskal estatuaren alde egin zuen beti, eta sinesten zuen horretan. Uste zuen bazela benetako aukerarik horretarako. 1975ean diktadura bukatu arren, Monzonek ez zuen uste euskal alderdiek sartu behar zutenik estatuaren erreforma kontuetan. 1977n EAJtik bidali egin zuten. Urte hartan itzuli zen Hego Euskal Herrira eta HBn sartu zen.